Trends en de Drijvende Krachten

Maandag hadden we een gastcollege van Anje Ros, waarin we werden meegenomen in de wereld van de Maatschappelijke Trends.
De leden van Respice in Futuro! hebben daarna gezamenlijk de Trends beoordeeld op impact en onzekerheid.
Samen kwamen we tot de conclusie dat voor ons de volgende twee trends erg belangrijk zijn:

Trend 2: Gelijkheid - Ongelijkheid
impact
Verschillen tussen mensen nemen toe en worden steeds zichtbaarder, daardoor wordt ook het verschil in kansen die men krijgt steeds groter.
Hebben alle kinderen wel echt gelijke kansen of is dat maar schijn?
(on)zekerheid
Welke kant zullen de ontwikkelingen op gaan...?
Meer differentiatie of meer gelijkheid, maken we verschillen helder of compenseren we ze?

Trend 5: Maatschappelijke onrust - Culturele diversiteit
impact
De onzekerheid die de kans op aanslagen met zich mee brengt is groot. Hoe bespreek je deze onrust in het onderwijs en wat is de taak van het onderwijs hierin?
Hoe ga je als school om met extremistische standpunten van (ouders van) leerlingen?

(on)zekerheid
Wordt de onrust steeds groter of zal er weer een periode van rust ontstaan?
Het zoeken naar waarden en normen zorgt voor veel onzekerheid. Ontstaat er een nieuw soort verzuiling?

Op het blog van Respice in futuro! vind je de uitgebreide redenatie achter die keuze.

Trend 2: Gelijkheid - Ongelijkheid 
Het onderwijs krijgt te maken met (sociale) verschillen tussen leerlingen. In vergelijking met andere landen presteren onze zwakke leerlingen goed, maar onze sterke leerlingen zwak. In hoeverre het de taak van het onderwijs is om die verschillen te verkleinen of talenten te ontplooien en aandacht te besteden aan maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid is nog een grote vraag.  
Passend Onderwijs (https://www.passendonderwijs.nl/) in het basisonderwijs gaat er van uit dat elk kind, als het kan, naar het regulier onderwijs gaat. Zo worden kinderen zo goed mogelijk voorbereid op een vervolgopleiding en op een plek in de samenleving. Alle kinderen verdienen een zo passend mogelijke plek in het onderwijs. Onderwijs dat leerlingen uitdaagt, dat uitgaat van hun mogelijkheden en rekening houdt met hun beperkingen. Het speciaal onderwijs blijft wel bestaan voor kinderen die daar het best op hun plek zijn.
Binnen het basisonderwijs betekent het dat enerzijds zoveel mogelijk kinderen meedoen met het basisaanbod, maar anderzijds dat er extra uitdaging voor de (meer)begaafde leerlingen wordt gegeven en de lesstof aangepast wordt voor leerlingen voor wie de basisstof te hoog gegrepen is.
Op het Speciaal onderwijs komen kinderen met heel diverse onderwijsbehoeften, zodat daar de diversiteit groot is.
Door de grote druk op het gebruik van (CITO)-toetsen, wordt uniformiteit juist gestimuleerd. Alleen als je kan bewijzen dat een kind een andere uitstroom zal hebben, hoeft het kind niet te voldoen aan de lat die gelegd wordt door de inspectie. In elk ander geval heeft het kind onvoldoende groei doorgemaakt.
Jarenlang heeft de focus gelegen op remediëren als kinderen onvoldoende scoorden, maar niet op het bevorderen van excellentie. Pas sinds enkele jaren wordt hier wel meer aandacht aan besteed, zodat ook de (meer) begaafde kinderen de uitdaging krijgen die ze verdienen (http://talentstimuleren.nl/?file=1175&m=1390315966&action=file.download).
Wat zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden van het onderwijs? Hoe uiteenlopend kunnen de onderwijsbehoeften zijn om goed onderwijs voor iedereen te kunnen garanderen?


De drijvende kracht die we hieraan hebben gekoppeld is:
Uniformiteit <-> Diversiteit

Uniformiteit: 
Streven naar gelijkheid / eenvormigheid / gelijkvormigheid







Diversiteit: 
Streven naar eigenheid / erkennen en waarderen van verschillen tussen personen











Consequenties voor het (basis)onderwijs van de toekomst:
Passend onderwijs voor alle kinderen zal betekenen dat de diversiteit in het basisonderwijs steeds groter wordt. Leerkrachten zullen moeten kunnen inspelen op alle (on)mogelijkheden die zich voordoen en zullen steeds flexibeler moeten omgaan met de lesstof. Kinderen moeten leerdoelen voor zichzelf kunnen bepalen, zodat ieder kind uitgedaagd wordt op zijn eigen niveau. Tevens kunnen persoonlijke leerdoelen de motivatie verhogen.
Toetsen moeten afgenomen worden op het moment dat de leerling eraan toe is, zodat er altijd een juist en actueel beeld van de ontwikkeling is. Scholen kunnen zich specialiseren en worden op die specialisatie en op de persoonlijke ontwikkeling van hun leerlingen beoordeeld.
Als de uniformiteit in het onderwijs zal toenemen, dan betekent dat een grotere rol voor vaste toetsen op vastgestelde toetsmomenten. Ieder kind wordt langs dezelfde lat gelegd om een uitspraak te doen over zijn ontwikkeling t.o.v. het landelijk gemiddelde. Scholen worden beoordeeld op hun afwijking t.o.v. het vastgestelde gemiddelde en krijgen weinig tot geen ruimte om zich te specialiseren. Alle scholen zijn vrijwel identiek. 

Onderstaande links heb ik gebruikt om mijn visie op deze trend vorm te geven:

http://rinekevandaalen.nl/boekbesprekingen/robert-putnam-our-kids/ 

http://intra.iam.hva.nl/content/0809/verdieping2/trendanalyse/intro-en-materiaal/Maatschappelijke-trends.pdf
https://pure.uvt.nl/portal/files/856071/SOCIALEH.PDF
http://www.socialevraagstukken.nl/wrr-ongelijkheid-is-ook-in-nederland-een-kwestie/
http://www.socialevraagstukken.nl/een-kloof-tussen-hoger-en-lager-opgeleiden-is-van-alle-tijden/
http://dspace.library.uu.nl/handle/1874/325018
http://www.socialevraagstukken.nl/maatschappelijke-uitsluiting-is-de-nieuwste-trend/

Trend 5: Maatschappelijke onrust - Culturele diversiteit
In de Kerndoelen van het basisonderwijs wordt beschreven dat het onderwijs voldoende aandacht moet besteden aan burgerschap waarbij één van de doelen is dat leerlingen zich leren te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. In de nota burgerschap worden leerlijnen beschreven voor PO en VO.
In Koers Primair wordt beschreven dat de school goed moet kunnen omgaan met de toenemende individualisering van de samenleving én met onderlinge verschillen tussen leerlingen. De keerzijde van toenemende individualisering is een vermindering van saamhorigheidsgevoel en een afname van sociale cohesie. Aandacht voor normen en waarden en goed burgerschap zijn daarbij van belang.
In het advies van OnsOnderwijs2032 ( http://onsonderwijs2032.nl/advies/​ ) staat dat in een samenleving met een overweldigend informatieaanbod en steeds minder traditioneel houvast, bijvoorbeeld in de vorm van een godsdienst, mensen voor de waarden waarop ze zich baseren steeds meer op zichzelf en elkaar aangewezen zijn. Het onderwijs van de toekomst besteedt niet alleen aandacht aan de waarden van de Nederlandse samenleving en het voortbestaan van de rechtsstaat. Het brengt leerlingen ook sociale vaardigheden bij, evenals kennis van en begrip voor andere culturen. In het toekomstige onderwijs ligt de nadruk meer dan nu op leren deelnemen aan de democratische samenleving en respect voor elkaar hebben. Dit maakt dat het van belang is om ook in het basisonderwijs aandacht te besteden aan burgerschap.
Hoe de invloed van het onderwijs zich verhoudt tot de invloed van de peergroep en het gezin is de vraag. 

De drijvende kracht die we hieraan hebben gekoppeld is:  
Aanpassingsgericht burgerschap <-> Individualistisch burgerschap

Aanpassingsgericht burgerschap: 

Gericht op sociale betrokkenheid. Aanpassen op de sociale gemeenschap, het nastreven van algemene belangen is belangrijker dan autonome keuzes.

Individualistisch burgerschap:

Gericht op discipline en zelfstandigheid. Individuele rechten en zelfontplooiing zijn belangrijker dan algemene sociale belangen.

Consequenties voor het (basis)onderwijs van de toekomst:
In het basisonderwijs wordt de basis gelegd voor burgerschap. Hoewel de uitwerking ervan veel minder specifiek is dan in MBO of HBO, is het van belang om na te denken over de invulling van het onderwijs op het gebied van burgerschap.
Als de nadruk ligt op individualistisch burgerschap, dan is het van belang om kinderen vooral te leren hun eigen beslissingen te nemen, voor zichzelf op te komen en zich zelf te ontwikkelen. Stevig in je schoenen staan (weerbaarheid) is daarvoor onmisbaar, daarom moet daar veel aandacht aan besteed worden. Er wordt veel aandacht besteed aan het maken van keuzes en op basis waarvan kinderen keuzes kunnen maken. De nadruk wordt gelegd op het feit dat iedereen op een andere manier naar de samenleving kijkt en zijn eigen beslissingen neemt over wat goed voor hemzelf is.
Als de nadruk ligt op aanpassingsgericht burgerschap, dan is het van belang om de kinderen te leren kijken naar het algemeen belang van de klas, de school, de stad, de provincie, het land en de wereld. Hoe ouder kinderen worden, hoe groter de reikwijdte van het algemeen belang moet zijn. Waar het in een kleutergroep vooral gaat over het algemeen belang van de klas, zal het in de bovenbouw ook gaan over het algemeen belang van het land en de wereld. Ook het algemeen belang van verschillende groepen is erg belangrijk. Bij welke groep wil je horen en op basis waarvan maak je de keuze? Kinderen leren dat hun persoonlijk belang minder sterk weegt dan het algemeen belang en dat respect en zorgen voor elkaar belangrijk zijn. Dit begint dus al op het niveau van de klas.

Onderstaande links heb ik gebruikt om mijn visie op deze trend vorm te geven:
http://www.slo.nl/downloads/2008/Omgaan_20met_20culturele_20diversiteit__webversie.pdf/
http://www.socialevraagstukken.nl/diversiteitsbeleid-op-werkvloer-vergeet-vaak-de-meerderheid/
http://www.socialevraagstukken.nl/multiculturele-samenleving-bestaat-wel-op-internet/

Het scenario sjabloon wat voor mij veel mogelijkheden biedt op een out-of-the-box toekomstscenario:

De richting die de trends gelijkheid-ongelijkheid en maatschappelijke onrust - culturele diversiteit op gaan is onzeker en de invloed van beide trends op het onderwijs is groot.
Passend (en inclusief) onderwijs en omgaan met culturele verschillen zijn erg actueel in het basisonderwijs. Ik heb mijn leerteam dus geadviseerd om deze twee trends te kiezen.

Voor het basisonderwijs zijn ook de volgende trends van belang:

Trend 1: Globalisering
Voor het basisonderwijs is het van belang om het nieuwe curriculum toekomst-proof te maken. De 21st century skills zijn van belang om leerlingen voor te bereiden op de banen van de toekomst.
Voor "Een Leven lang Leren" is het van belang om leerlingen al op de basisschool te laten oefenen met het zelfregulerend leren. Volgens Dignath, Buettner en Langfeldt (2008) is het makkelijker om jonge lerenden effectieve strategieën aan te leren, dan om later ineffectieve strategieën te veranderen in effectieve.
Deze trend is heel belangrijk, maar er is weinig onzekerheid over de richting van de trend.

Trend 3: Duurzaamheid
Het is van belang om kinderen een duurzame basishouding aan te leren in het basisonderwijs, om ervoor te zorgen dat kinderen zich bewust worden van de kwetsbaarheid van natuur en milieu. Dit past binnen de kerndoelen Natuur en Techniek en Mens en Samenleving (Thule-SLO).
Verspilling van voedsel en energie, duurzaam voedsel en hergebruik (recycling) van materialen zijn belangrijke thema's die behandeld worden.
Deze trend is heel belangrijk, maar er is weinig onzekerheid over de richting van de trend, mede doordat er onderdelen opgenomen zijn in de kerndoelen.

Trend 4: Nieuwe Media - Digitalisering
Op basisscholen wordt er steeds meer digitaal gewerkt, er hangen bijna overal digitale schoolborden, presentaties van kinderen worden m.b.v. een powerpoint gegeven en ook het individueel werken op de computer is niet meer weg te denken. Het niveau van digitalisering is in elke school anders, maar het staat vast dat digitalisering ervoor zorgt dat de positie van leerkracht verandert   (http://www.ed.nl/extra/onderwijs/digitalisering-op-basisscholen-wisselt-nogal-per-school-in-zuidoost-brabant-1.4805310).
Het gebruik van tablets blijft stijgen in het basisonderwijs, mede doordat het oefenen van de lesstof aangepast kan worden aan de onderwijsbehoeften van elk individu. Dit zorgt ervoor dat het beste uit het kind wordt gehaald (http://blog.econocom.com/nl/blog/trends-in-het-basisonderwijs-tablets-in-de-klas/).
Voor educatieve uitgeverijen is de noodzaak voor innovatie hoog, omdat ze moeten voldoen aan de wensen van docente. De eisen aan docenten worden steeds hoger, maar docenten vinden het lastig om het lesmateriaal aan te passen aan de persoonlijke behoeften van het kind (http://www.frankwatching.com/archive/2014/04/09/digitalisering-van-onderwijs-wat-staat-educatieve-uitgevers-te-wachten/).
Deze trend is heel belangrijk, maar er is weinig onzekerheid over de richting van de trend. Digitalisering zal in elk toekomstscenario voorkomen.

Trend 6: Demografische Ontwikkelingen
Er moet een goed personeelsbeleid zijn, zodat ook oudere leerkrachten hun taak kunnen blijven uitvoeren. En ook het promoten van een gezonde levensstijl door aandacht te besteden aan sporten, gezonde voeding, alcohol en roken is belangrijk op de basisschool, omdat uit onderzoek blijkt dat gezonde leerlingen beter presteren en langer leven. De 'Gezonde School'-aanpak biedt daarvoor veel handvatten.
Ook is het van belang voor leerkrachten om te beseffen dat de traditionele gezinssituatie niet meer bestaat, maar dat er vele gezinsvormen voorkomen. Elke vorm heeft zo zijn eigen voor- en nadelen.
Deze trend is belangrijk, maar er is weinig onzekerheid over de richting van deze trend.